Page 32 - FBEK DERGİ - 1

EDEBİYAT

Bir sözlükten çok

daha fazlası...

Dîvân-ü Lügâti’t Türk

E ser adından da anlaşılacağı üzere, her şeyden dünyası ile Bağdat hilafeti arasındaki kültür
önce bir Türk sözlüğüdür. Daha eski bir söz-
münasebetlerinin eşsiz bir bağlantısıdır.
lüğün şimdiye kadar elimize geçmemiş oldu-
ğuna bakılırsa Divan, kendi türünde en eski Bilindiği gibi, Türk dili, 11. Asırdan itibaren
Prof. Dr. Abdulkadir DONUK Türk sözlüğü oluyor demektir. Kaşgarlının Arap ve Fars kültür akımlarına karşı durmak
Beykent Üniversitesi / Tarih Bölüm Başkanı tarifine göre, malzemesini halk ağızlarından mecburiyetinde kalmıştır. Bu çatışma ve kar-
derleme teşkil etmiş, zaman zaman Türk halk şılama devrinin bir yadigârı olmasıyla DLT,
edebiyatından da faydalanılmıştır. Türk kültür tarihimiz için, daha çok önem
kazanmaktadır. Kuvvetli bir din dili olan
Kaşgarlı Türk illerini, Türk şive ve halk ede- Arapça ile kuvvetli bir şiir ve edebiyat diline
biyatlarını, hem Türklere hem de Araplara yükselmiş Farsça ile boy ölçüşmek Türk dili
tanıtmaya çalışmıştır. Bu hususu Kaşgarlı için elbette çok büyük bir imtihan olmuş-
şöyle anlatmaktadır. tur. Bu dil ve kültür yarışmaları Kaşgarlı ve
Yusuf Has Hacib gibi Türk fikir adamları için
“Türklerin hemen tekmil illerini, obalarını ve herhalde ayrı bir teşvik olmuştur. Bu fikir
bozkırlarını inceden inceye gezerek dolaştım. adamlarının eserleri Türklüğe kültür zaferi
Türk, Türkmen, Oğuz, Çiğil, Yağma, Kırgız kazandırmıştır. Üstelik DLT, eski Türk dil ve
boylarının dillerini ve kafiyelerini tamamen kültür geleneklerine tamamıyla bağlı ve sadık
zihnimde nakşettim ve bu hususta o kadar kalmasını bilmiştir. Bu olmamış olsaydı Türk
muvaffak oldum ki, her taifenin şivesi bence dili, çağın en kudretli dillerinden sayılan
en mükemmel bir surette elde edilmiş oldu.” Arap, Fars ve Sogd dilleri yanında sönük bir
dil durumuna düşmüş olurdu. Kaşgarlı ne
Dîvân-ü Lügâti’t Türk’ü yalnız bir sözlük ola- pahasına olursa olsun, Türkçeyi Arap’a da
rak tanıtmak ve değerlendirmek, büyük bir öğretmeyi kendisine vazife edinmiştir.
haksızlık olur. Bütünüyle, o devir Türk dil ve
Dîvân-ü Lügati’t-Türk, medeniyetini temsil eden, emsalsiz bir hazi- Eserden yalnız o vaktin dil durumunu
Önsözü nedir. Türk kültürünün en önemli kaynakla- öğrenmekle kalmıyoruz. Türkün eski tari-
rından biridir. Aynı zamanda Orta Asya Türk hini, edebiyatını, yaşayışını, düşünüşünü de

34