Page 34 - fenbilimleri dergi sayı-4

KÜLTÜR

Ortak mitler

A yaz Ata; eline buzdan değneğini alarak Ülker burcunun altı yıldızı, göğün altı
üstünde beyaz kar taneleri işli buz mavi-
deliğidir. Oradan yeryüzüne soğuk hava
si, kalın kaftanını düzeltti ve büyük kıza- üflenir ve havalar soğuyup kış olur.
ğına oturdu. Yolu uzundu. Soğukta üşü- İnanışa göre Ayaz Ata; Türk, Altay ve Orta
yen, aç kalan halkına yardım etmeliydi. Asya mitolojilerinde, özellikle Kazaklarda
Didem ÖZKAN
Yakacık Fen Bilimleri Okulları Beyaz, uzun sakalını savurarak gökyü- ve Kırgızlarda “Soğuk Tanrısı” olarak
Kampüs Müdürü zünde kayan bir yıldız gibi Kazakistan’ın bilinir. Ay Tanrısı’nın, soğuk havaya
karlı tepelerinde gözden kayboldu. karşı Türkleri koruması için Ayaz Han’ı
gönderdiğine inanılır. Dolayısıyla Ayaz
İşte, Orta Asya ve Altay mitolojilerinde Ata, Ay ışığından yaratılmıştır.
Ayaz Ata’nın on bin yıla uzanan hikâyesi
böyle başladı. Ayaz Ata ile başlayan hikâye, yeni yılın
gelmesi ve kutlanması ile devam eder.
Ayaz Ata, ülkemizde çok bilinmese de Eski Türklerde aralık ayının 21’ini 22’ye
ağaç kültüyle birlikte Türk mitolojisinde bağlayan gece çok önemli bir gecedir.
önemli bir yer tutmaktadır. Ayaz keli- Gökyüzünde, iyi ruhların koruyucusu
mesi, tüm Türk coğrafyasında “keskin, Gök Tanrısı Ülgen, Ay ile Güneş’i, gece
yakıcı soğuk” anlamına gelir. Ayazın ile gündüzü yönetir. 21 Aralık gecesi;
oluşumu Ülker Yıldızı’yla ilişkilendirilir. günün geceyi yenmesi, günün daha doğ-
Eski Türklerde gökyüzü kutsal olarak rusu güneşin zaferi olarak bilinir. “Güneş
kabul edilirdi. Yıldızlar, Türk kavimle- geceyi yendi.” diyerek (Nar: Güneş;
rinde vazgeçilmez bir yere sahip olup Dugan, Tugan: Doğan” anlamında yani
iyi bir yıldız bilgisi, atçı ve savaşçı Doğan Güneş) “Nardugan” kutlanır.
bir kavim için hayati önem
taşırdı. Akınlar; kervan- Eski Türkler, yeni yılın başlangıcı olarak
ların ve sürülerin yola kabul edilen bu geceyi, yeryüzünün tam
çıkışı, meraya gidiş ortasında, yerin göbeği sayılan yerde ucu
gibi tüm günlük gökyüzüne kadar uzayan hayat ağacı
işler yıldızlara dedikleri bir ağacı süsleyerek kutlarlar-
göre düzenle- dı. Bu ağaç sadece Orta Asya’da yetişen
nirdi. Akçam ağacı idi. Türklerde çam ağacı,
Tanrı Ülgen’in ağacı olduğu için kut-
Türk - Altay sallık kazanmıştı. Akçam ağacı, mızrak
efsanesin- gibi boyu ile Ülgen’e doğru yolu gös-
den terir, yeraltı ruhlarıyla yerüstü varlık-
GÜNEŞ larını birbirine bağlardı. Aileler, akçam
AY VE ağacın altına hediyeler koyarak gerçek-
YILDIZLAR leşmiş dilekleri için Tanrı’ya teşekkür-
“Ne Ay, ne lerini sunarlardı. Gelecek seneye dair
Güneş varmış, dileklerinin gerçekleşmesi için de dalla-
insanlar uçar- rına kumaşlardan yapılmış çaputlar bağ-
larmış. larlardı. Gece boyunca özel yemekler
“Uçanlar ısı verir, hazırlanır, güzel giysiler giyilir, çalgılar
ışık saçarlarmış...” çalınırdı. Eski Türk halkı güneşin gelme-

34